لزوم راه‌اندازی مرکز مطالعات راهبری و برنامه‌ریزی حمل و نقل و راهداری

با توجه به نقش برجسته و ممتاز حمل و نقل جاده ای در اقتصاد کشور، حرکت این زیربخش در مسیر توسعه ضرورتی مسلم است و بر این اساس سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای به عنوان دستگاه متولی امور حمل و نقل جاده ای کشور باید برنامه های خود را در چارچوب اسناد بالا دستی تهیه و تدوین نماید. پیشنهاد حاضر جایگاه زیر بخش حمل و نقل جاده ای در برنامه کلان توسعه کشور را نشان می دهد که با توجه به اسناد بالادست نظیر سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404، سیاست کلی نظام در زمینه حمل و نقل و نیز سیاست کلی برنامه پنجم توسعه و طرح جامع حمل و نقل ترسیم شده است. 

نکته ای که در استراتژی تدوین این پیشنهاد مورد توجه قرار گرفته است بحث ملاحظات اقتصادی است. بدین مفهوم که کلیه فعالیت های حمل و نقل جاده ای و پروژه ها باید از توجیه اقتصادی برخوردار باشند و منافع اجرای آن بیش از هزینه های آنها باشد. بحث مصرف انرژی، ایمنی، محیط زیست از دیگر بحث هایی است که در حمل و نقل جاده ای مطرح است. همچنین بحث عرضه و تقاضا از بحث های مهم دیگری است که مورد نظر کارشناسان اقتصادی حمل و نقل می باشد. بدین مفهوم که چگونه امکاناتی را ایجاد کنیم که با تقاضای موجود تناسب داشته باشد و در نهایت افزایش بهره وری و ارتقای خدمات از ضروریات این بخش از حمل و نقل کشور است که تماما جهت دهی های کلی برنامه راهبردی برای سازمان را مشخص می‌کند. 

یقینا تدوین برنامه های راهبردی مستلزم برخورداری از یک ساختار منسجم در سازمان می باشد که در حال حاضر این موضوع با چالش جدی مواجه است. 

  
"در خرداد سال جاری (1391) و در اجرای ماده 29 قانون مدیریت خدمات کشوری تشکیلات جدیدی به تصویب رسید که گرچه هنوز عنوان حمل و نقل را در نام این سازمان حفظ کرده ولی ساختار سازمانی جدید به وضوح نشان می دهد که تشکیلات حمل و نقل جاده ای کشور که در گذشته و از سال 1373 به لحاظ انتخاب ساختار غلط شرکتی به جای موسسه، دچار انحراف گردیده بود اکنون به کلی با حذف گرایش های تولی گری در حمل و نقل کشور در جایگاه یک متصدی تجاری درآمدزا در آمده که از جمله مهم ترین وظائف آن نیز تصدی امور نگهداری راه است." 

درساختار تشکیلاتی مجموعه معاونت برنامه ریزی سه دفتر تعریف شده که به ترتیب عبارتند از: 
1-مرکز مدیریت راه ها 
2-دفتر امور سرمایه گذاری و نظارت بر بهره برداری 
3-دفتر آمار و ایمنی ترافیک 
ولی آنچه که در این معاونت مغمون مانده برنامه ریزی می باشد که به طور کل اثری از آن در این ساختار وجود ندارد. به همین منظور بازنگری ساختار تشکیلاتی از اهم ماموریت های سازمان می باشد که باید به آن پرداخته شود چرا که وظایف هر سازمان براساس ساختار آن تعریف می گردد و در صورتی که بنا باشد سازمان در راستای برنامه های کلان کشور حرکت نماید یقینا چنین ساختاری پاسخگوی تقاضای خرد و کلان جامعه نخواهد بود. با این مقدمه، مشکلات عدیده ای که وجود یک ساختار جدید با رویکرد برنامه محور را در سازمان ضروری می نماید به شرح ذیل خواهد بود: 

1- وجود برنامه های بالا دستی 
الف- سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 
ب- برنامه پنجم توسعه در بخش حمل و نقل جاده ای 
ج- طرح جامع حمل و نقل کشور 
د- سیاست های کلی نظام در حوزه حمل و نقل(ابلاغی توسط مقام معظم رهبری) ه- قوانین بودجه ای سالانه و مصوب مجلس شورای اسلامی 

2- عدم تعامل بین بخشی درحوزه حمل و نقل جاده ای 

3- عدم هرگونه برنامه استراتژیک در سازمان 

4- عدم برنامه جهت اقتصادی شدن حمل و نقل جاده ای
 
5- عدم برنامه جهت انطباق حمل و نقل جاده ای با توسعه پایدار
 
6- عملکرد جزیره ای در زیر بخشهای سازمان؛ انجمن ها و اتحادیه ها 

7- عدم استاندارد سازی در حمل و نقل جاده ای 

8-عدم دیدگاه لجستیکی در سازمان و توسعه مراکز لجستیکی در کشور از قبیل بنادر خشک و باراندازهای متقاطع(cross ducking ) 

9-عدم هرگونه هماهنگی بین سازمان های حمل و نقلی کشور 

10- عدم مدیریت یکپارچه در بخش ترانزیت علی الخصوص در پایانه های مرزی کشور 
11- عدم هماهنگی سازمان با سیاست های توسعه منطقه ای کشور(آمایش سرزمین) 

12- عدم هماهنگی با حوزه حمل ونقل شهری در برنامه های کلان 

13- فراموش شدن نقش حاکمیتی سازمان و گرایش به سوی تصدیگری در حمل و نقل 

14- کمرنگ شدن نقش سازمان در شورای عالی ترابری کشور به عنوان دبیر شورا
 
15-عدم اجرای مهندسی ارزش در زیر بخش های سازمان در سطح کلان و شرکت های حمل و نقل در بخش خرد 

16- عدم هرگونه استراتژی جهت برنامه های توزیع و پخش در کشور 
  
17- عدم وجود اتاق فکر و هرگونه تصمیم سازی در سازمان
 
18- عدم تعامل با حوزه IT کشور به جهت پشتیبانی از بخش حمل و نقل جاده ای
 
19- عدم وجود هرگونه سند راهبردی در زیر بخش های سازمان 

20-راه اندازی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور در آینده نزدیک و لزوم وجود مرجعی در سازمان به منظور هماهنگی با سازمان موصوف از بعد کارشناسی
 
بنابراین در صورتی که بخش حمل و نقل جاده ای کشور بخواهد در افق میان مدت و بلند مدت پاسخگویی کامل به تقاضای حمل و نقل باشد و نسبت به رفع کاستی های مورد اشاره اقدام نماید باید در ساختار خود براساس ماموریت های تعریف شده تغییراتی ایجاد نماید که برای دستیابی به چنین هدفی راه اندازی مرکزی تحت عنوان "مرکز مطالعات راهبردی و برنامه ریزی حمل و نقل" با راهبردهای ذیل پیشنهاد می گردد: 

- رشد بخش حمل و نقل جاده ای و هماهنگی آن با حمل و نقل بین المللی(علی الخصوص ترانزیت) که در آن شرایط اقتصادی، فرهنگی، جغرافیایی در نظر گرفته شود. 

- گسترش و عرضه امکانات با عنایت به فراهم آوری فرصت های هر چه بیشتر و جذب سرمایه های غیر دولتی و خارجی 

- رشد متوازن بخش حمل و نقل جاده ای با توجه به توسعه پایدار ملی و اشتغال و توسعه بخش خصوصی و تعاونی 

- استقرار مدیریت دانش و تولید علم و فناوری های مربوطه متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی 

- توجه به مدیریت کیفیت و رعایت و الزامات ورود به عرصه جهانی. 

اهداف مرکز: 
1-برنامه ریزی جهت توسعه و نگهداری زیر ساختها و زیر بناهای حمل ونقل جاده ای: 
- توجه به نگهداری زیر ساختها 
- توسعه زیر ساختها باتوجه ویژه به ترانزیت به منظور ارتقای جدی سهم ترانزیت در توسعه ملی 
- اخذ تصمیمات سرمایه گذاری و توسعه زیر ساختهای جدید بر مبنای سنجش تقاضا و امکان سنجی های اقتصادی و فنی بر مبنای تئوری های علمی روز آمد. 
- توسعه امکانات برای انجام آسان حمل و نقل ترکیبی و هماهنگی با سایر بخش ها نظیر ایجاد بار اندازها 
- هماهنگی نهادهای تصمیم گیر در تولید و واردات وسایل نقلیه با سازمان 
- جذب سرمایه بخش خصوصی برای توسعه زیر ساختها و ناوگان حمل ونقل بارویکرد توسعه در اقتصاد ملی 

۲- توجه به شاخص های اقتصادی در جهت ارتقای جایگاه حمل و نقل جاده ای در اقتصاد ملی: 
- افزایش بهره وری در تمام زیر بخشهای های حمل ونقل جاده ای به عنوان اولویت اساسی این بخش 
- کاهش تصدی گری دولت در بخش حمل ونقل بر مبنای سیاست های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی و فراهم نمودن زمینه مناسب برای سرمایه گذاری و مدیریت بخش خصوصی در بخش حمل و نقل جاده ای به عنوان یک اولویت اساسی و رقابتی‌ ‌ساختن آن 
- نیاز سنجی آماری، تولید و فراوری داده ها و اطلاعات حمل و نقل و روز آمد نمودن آنها در راستای تعالی جایگاه اقتصادی و مدیریت علمی سازمان 
- نگاه تخصصی به انتخاب مدیران و جذب کارشناسان 
- توجه به اصل ثبات مدیریتی مدیران موفق 
- توجه به اصل مشتری مداری در ارائه خدمات حمل و نقل 
- توجه به مدیریت تقاضای حمل و نقل در ایجاد، نحوه خدمات و نوع تکنولوژی مورد استفاده در مکان یابی بنگاه های اقتصادی جدید التاسیس 
- اصلاح ساختار سازمان با تاکید بر بهینه سازی امور 
- ارتقای جایگاه سازمان در بخش بار ومسافر با شناخت فرصتهای جدید
 
۳- تصمیمات مدیریتی در بخش حمل ونقل جاده ای 
حداقل نمودن آثار زیانبار زیست محیطی در توسعه و بهره برداری از زیر ساختها 
- توجه به استاندار های زیست محیطی در توسعه و بهبود سیستم حمل ونقل جاده ای 
- توسعه فناوری های مرتبط با حفاظت از محیط زیست در بخش 
- نوسازی ناوگان برای ایجاد بهره وری و کاهش هزینه های جنبی 

4- حداکثر نمودن بهره وری انرژی در بخش حمل ونقل جاده ای: 
- توسعه فناوری های مدرن در ارتباط با کاهش مصرف انرژی و استفاد از انرژی های نو 
- نوسازی ناوگان با رویگرد حداقل کردن مصرف سوخت 
- استفاد از ابزارهای بازدارنده و تشویق کننده اقتصادی و فرهنگی در جهت کاهش تمایل استفاده از خودرو شخصی در سفرهای برون شهری در جهت توسعه ناوگان حمل ونقل عمومی و بهبود کیفیت خدمات دهی 
- مدیریت تقاضای سفرهای برون شهری و حومه ای با ارائه الگوهای جدید خدمات دهی 
- تمرکز زدایی در ارائه خدمات در حوزه استانی و کشوری 

5-حداکثر نمودن ایمنی و امنیت حمل مسافر و کالا در بخش: 
- بازنگری قوانین راهنمایی و رانندگی و نحوه اجرای آنها با توجه به تجارت موفق بین المللی 
- کمک به تجهیز خودروهای ساخت داخل به تجهیزات ایمنی مطابق استانداردهای بین المللی 
- حمایت از توسعه و استفاده از حمل ونقل ریلی پر سرعت 
- توسعه و بهبود زیر ساخت ها در حومه شهرهای بزرگ کشور با اولویت کلان شهرها 
- تاسیس نهاد پایش حوادث و سوانح حمل ونقل 
- توجه به تفکیک ترافیک انواع وسائط نقلیه و مسیرهای پر تردد و حادثه خیز 
- توجه به امور معشیتی، بیمه ها درمانی و سلامت اپراتورهای بخش حمل و نقل 

مأموریت مرکز: 
ارتقای بهره وری و پیشتازی در حل مسایل مدیریت و برنامه‌ریزی حمل و نقل جاده ای از طریق مدیریت تمامی فرایندها اعم از تفکر، پژوهش، مطالعه، نوآوری؛ آموزش و یافتن راه کارهای نوین و اقدامات مناسب برای انجام مأموریت ها و وظایف سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای و تهیه و تدوین طرح جامع حمل و نقل جاده ای، با بهره گیری از نیروهای متخصص و فناوری های منطبق و به روزو نظارت، ارزیابی و بازنگری آن. 

چشم انداز مرکز: 
تـأمیـن کننده نیـازهای تخصصی، علمی، پژوهشی، آموزشی و برنامه‌ریزی بـه منظـور پشتیبانی فکری از اقـدامات سازمان راهداری وحمل و نقل جاده ای 

شرح وظایف مرکز: 
1-تدوین برنامه راهبردی سازمان 
این برنامه متناسب با نیازهای حمل و نقل در بازه های زمانی یک ساله، پنج ساله و بلند مدت تهیه می گردد و نظام آن بر مبنای هدف Management By Objectives)MBO) خواهد بود. 

2ـ اثر بخش نمودن نتایج فعالیت های سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای 
الف- ایجـاد جـایگاه و منزلت سازمانی بـا انتـظارات و چشم انـداز و مأموریت مرکز، تنظیم برنامه های راهبردی، تاکتیکی و عملیاتی 
ب- شناسایی نیازهای سازمان و تطبیق عملکردها با مدیریت دانش بنیان 
ج- انتخاب اولویت های کاری و دقت در زمـان منـاسب بـرای دستیابی بر خروجی های مورد انتظار و سنجش شاخص بهروری 
د- تنظیم دقیق RFP)Request for Proposal)فرایندها ازدستاوردهای اثربخش شدن نتایج فعالیت ها خواهد بود. 

3ـ هماهنگی، نظارت، برنامه‌ریزی و ارزیابی تحقق طرح جامع حمل و نقل جاده ای 
الف-استقرار و توسعه نظام نظارت برای تحقق طرح جامع و توسعه حمل و نقل جاده‌ای 
ب- برنامه‌ریزی و تهیه طرح‌های مربوط به اصلاح و تکمیل طرح جامع و مدیریتِ نظارت و ارزیابی آن 

4ـ توسعه تعاملات داخلی و خارجی مرکز 
توسعه هدفمند ارتباطات و تعاملات مرکز با سایر سازمان های حمل و نقلی، جوامع علمی و مراکز داخلی و خارجی و شناسایی فعالیت های غیر بهره ور در حوزه مدیریت حمل و نقل جاده ای با ایجاد یک بانک اطلاعاتی. 

5ـ جذب نخبگان و تعامل با صاحب نظران و فرهیختگان داخلی و خارجی 
ایجاد و تمرکز بر کانال های ارتباطی، تعریف جایگاه مناسب سازمانی، تنظیم نظام نامه ها و مقررات به منظور شناسایی، جذب و بهره گیری از توان تخصصی صاحب نظران و نخبگان (علی الخصوص بازنشستگان)در فعالیت های مرکز(اتاق فکر). 

6ـ مطالعه کیفی فرایندهای سازمانی و تسریع در انجام آن ها 
الف-استفاده از روش ها، فناوری ها و مبانی نظری روز 
ب-توجه به صلاحیت علمی، اجرایی، تحلیلی و اخلاق حرفه ای مدیران، کارشناسان و مجریان پروژه های سازمانی و سنجش شاخص کارایـی آنها (اجرای مهندسی ارزش ) 

7ـ منطقی نمودن فعالیت ها و توسعه فکری سازمان 
اصلاح وظایف صفی و ستـادی، منطبق بـا ساختـار سازمانی در راستای اهداف مرکز.